Niemiecki system szkolnictwa obejmuje różne rodzaje szkół i nie we wszystkich krajach związkowych jest on taki sam. Również czas trwania obowiązku szkolnego w Niemczech nie jest jednolity: w niektórych krajach związkowych trwa 9, w innych 10 lat. Kształcenie zawodowe w zakładach pracy rozpoczyna się z reguły po wypełnieniu obowiązku szkolnego. Ukończenie szkoły nie jest formalnie konieczne do podjęcia kształcenia zawodowego w zakładzie pracy, jednak jego brak zmniejsza szanse przyjęcia do zakładu przez pracodawców. Wszyscy przedsiębiorcy oferujący kształcenie zawodowe w swoich zakładach, powinni zapoznać się z podstawowymi rodzajami szkół, aby móc ocenić, czy przyjmowane przez nich osoby młodociane będą w stanie podołać wymaganiom kształcenia.

Dla dzieci w Niemczech nauka w szkole podstawowej rozpoczyna się w zależności od ich dojrzałości szkolnej w wieku od 5 do 7 roku życia i trwa z reguły cztery lata. Po jej ukończeniu dzieci i rodzice wybierają jedną ze szkół ponadpodstawowych:

• Szkołę główną, która obejmuje klasy od 5 do 9, a w niektórych krajach związkowych także do 10. Podczas nauki w szkole głównej uczennice i uczniowe zdobywają podstawowe wykształcenie ogólne. Ukończenie szkoły głównej daje im podstawy do podjęcia nauki w zawodach opierających się głównie na wiedzy praktycznej.
• Szkołę realną, do której uczennice i uczniowie uczęszczają o rok dłużej, a mianowicie do 10 klasy. Świadectwo ukończenia szkoły realnej uprawnia do podjęcia nauki w średniej szkole zawodowej lub kształcenia zawodowego w zakładzie pracy.
  We Wschodnich Niemczech oraz w niektórych zachodnich krajach związkowych doszło do połączenia szkoły głównej i szkoły realnej. Utworzone w ten sposób szkoły noszą różne nazwy (szkoła zbiorcza, szkoła pdrugiego stopnia, szkoła regionalna, szkoła średnia, szkoła dzielnicowa, szkoła zasadnicza).
• Liceum, w którym nauka trwa do 13 klasy. W ostatnich trzech latach nauki uczennice i uczniowie sami wybierają przedmioty w określonych kombinacjach.
  W zależności od czasu nauki, ukończenie liceum daje możliwość uzyskania dwóch rodzajów świadectw dojrzałości.
  Po 12 latach nauki absolwentki i absolwenci liceum uzyskują świadectwo uprawniające do kontynuowania kształcenia w wyższych szkołach zawodowych, tzn. do podjęcia studiów raczej zawodowych niż ogólnych. Natomiast po 13 latach nauki zdobywają maturę, uzyskując świadectwo dojrzałości o profilu ogólnym, uprawniające do podjęcia studiów także na uniwersytetach. Po maturze spora rzesza uczennic i uczniów nie podejmuje (od razu) studiów, lecz ubiega się również o miejsce pracy w celu nauki zawodu.
  Obecnie w prawie wszystkich krajach związkowych skraca się czas trwania nauki w liceum o jeden rok.
  Oznacza to, że uzyskanie uprawnienia do podjęcia studiów zawodowych będzie możliwe po 11 klasie, a matury po ukończeniu 12 klasy.
• Ponadto, w wielu krajach związkowych istnieją Zespoły Ogólnokształcących Szkół Ponadpodstawowych, które dają możliwość uzyskania świadectwa ukończenia szkoły głównej, realnej albo liceum. Jest to możliwe dzięki systemowi kursowemu. Uczennice i uczniowie zależnie od ich osiągnięć zdobywają albo wiedzę podstawową, albo wiedzę poszerzoną, bowiem uczęszczają na te kursy, które odpowiadają ich osiągnięciom.

Edukacja zawodowa odbywa się:

• w zakładach pracy,
• w sektorze publicznym, czyli w jednostkach administracji publicznej i w urzędach państwowych,
• u osób wolnych zawodów, np. lekarzy, prawników, architektów itd.,
• w placówkach zarządzanych przez podmioty edukacyjne i szkołach, na przykład w mistrzowskich szkołach zawodowych czy specjalistycznych szkołach zawodowych.

Istnieją trzy główne formy edukacji zawodowej:

1. Kształcenie zawodowe, będące dla młodych ludzi wstępem do życia zawodowego. Młodzież w Niemczech może kształcić się w 350 zawodach i po zdaniu egzaminu końcowego w wybranym zawodzie zapewnić sobie dobry początek kariery zawodowej.

Większość osób młodocianych podejmuje kształcenie zawodowe po ukończeniu szkoły. Kształcenie zawodowe w zakładach pracy odbywa się w Niemczech w tzw. „dualnym systemie kształcenia zawodowego”. System dualny oznacza, że zajęcia odbywają się w dwóch różnych miejscach: w zakładzie pracy i w szkole zawodowej.

Kształcenie zawodowe powinno zakończyć się osiągnięciem czterech następujących celów:

• Uczennic i uczniowi zawodu zdobyli szerokie wykształcenie podstawowe, innymi słowy, poznali wszystkie podstawy wybranego przez siebie zawodu.
• Uczennic i uczniowi zawodu opanowali fachową wiedzę i umiejętności, niezbędne do wykonywania tego zawodu.
• Uczennic i uczniowi zawodu zostali przygotowani do wykonywania wyspecjalizowanej pracy.
• Uczennic i uczniów zawodu nabyli podczas kształcenia własne doświadczenia zawodowe.

Na zakończenie kształcenia zawodowego uczennice i uczniowie zdają egzamin przed właściwym organem (z reguły jest nim Izba Przemysłowo-Handlowa lub Izba Rzemieślnicza). Umożliwia im to ubieganie się wszędzie o pracę w swoim zawodzie, innymi słowy, mają wolność wyboru miejsca pracy. Przedsiębiorcy natomiast mają dowód na to, że osoby ubiegające się o pracę ukończyły naukę w danym zawodzie i z reguły posiadają wymaganą wiedzę fachową.

2. Dokształcanie i doskonalenie zawodowe, dające możliwość kontynuowania nauki i/lub awansu w wyuczonym zawodzie.

Podstawą dokształcania i doskonalenia zawodowego jest posiadane wykształcenie zawodowe, a jego zadaniem jest odświeżenie oraz uzupełnienie wiedzy i umiejętności, a także zdobycie nowej wiedzy. Znaczy to, że w jego trakcie poznaje się nowości w zakresie rozwoju technicznego, np. nowe techniki spawania, nowy język programowania albo nowe specjalności w danym zawodzie. Tego rodzaju dokształcanie zawodowe daje możliwość postępu w karierze zawodowej oraz lepszego radzenia sobie z zadaniami w pracy. Ci, którzy chcą awansować w swoim zawodzie, mogą skorzystać także z oferty zdobycia dyplomu mistrza lub specjalisty w danym zawodzie. Dokształcanie i doskonalenie zawodowe może przebiegać zarówno w trybie zaocznym, czyli obok pracy zawodowej, jak i w trybie całodniowym. Szczegółowych informacji na ten temat udziela Agencja Pracy lub właściwy organ.

3. Przekwalifikowanie zawodowe, z którego korzystają osoby niemogące lub niechcące pracować w swoim pierwotnym zawodzie i zamierzające wyuczyć się nowego zawodu.

Uczestniczki i uczestnicy przekwalifikowania zawodowego są przygotowywani do zmiany zawodu.
Konieczność zmiany zawodu może nastąpić na przykład wówczas, gdy pracownica lub pracownik nie może wykonywać wyuczonego zawodu, albo gdy w wyniku rozwoju technicznego pracę przejmuje maszyna, czy też z uwagi na stan zdrowia. Przekwalifikowanie zawodowe przebiega najczęściej w trybie dziennym i trwa rok lub dwa lata. Często obejmuje ono także kilkumiesięczną praktykę zawodową.
Szkolenia w celu przekwalifikowania zawodowego mogą odbywać się, podobnie jak w przypadku kształcenia zawodowego, w zakładach pracy. Dostęp do takich szkoleń mają również osoby dorosłe, które nie posiadają żadnych kwalifikacji zawodowych i zamierzają to nadrobić. Informacji na temat przekwalifikowania zawodowego udziela Agencja Pracy.
Kontynuacja ścieżki edukacyjnej: Po pomyślnie zakończonym kształceniu zawodowym można również kontynuować edukację, podejmując i kończąc studia w wyższych szkołach zawodowych lub w pozostałych szkołach wyższych. Informacji na temat warunków przyjęcia na studia udziela wybrana szkoła wyższa lub Agencja Pracy.

Szkoła zawodowa

W procesie realizacji nauki zawodu w dualnym systemie kształcenia zawodowego partnerami zakładów pracy są szkoły zawodowe. W szkole zawodowej uczennice i uczniowie zawodu nabywają wiedzę teoretyczną niezbędną w danym zawodzie. Ponadto, uzupełniają wykształcenie nabyte w zakładzie pracy, uczestnicząc w zajęciach praktycznych w warsztacie szkoleniowym, podczas których mogą zapoznać się na przykład z pracą maszyn. Szkoła zawodowa kształci również w zakresie wiedzy ogólnej, oferując takie przedmioty jak: język niemiecki, polityka, religia i wychowanie fizyczne. W niektórych zawodach kształcenie obejmuje także naukę języka angielskiego.
Szkoła zawodowa jest obowiązkową szkołą publiczną w trybie niecałodziennym. Krąg osób objętych obowiązkiem uczęszczania do szkoły zawodowej określają przepisy poszczególnych krajów związkowych. Na przykład w Północnej Nadrenii-Westfalii, obowiązkowi uczęszczania do szkoły zawodowej podlegają osoby, które podejmują naukę zawodu przed ukończeniem 21 roku życia. Ten obowiązek spoczywa na nich aż do ukończenia kształcenia zawodowego. Uczennice i uczniowie podejmujący naukę zawodu po 21 roku życia mają status osób uprawnionych do uczęszczania do szkoły zawodowej. Zakład pracy prowadzący kształcenie zawodowe jest odpowiedzialny za zgłoszenie swoich uczennic i uczniów zawodu do szkoły zawodowej oraz zobowiązany do zwalniania ich na czas nauki oraz do zachęcania do uczęszczania do szkoły zawodowej.
Czasowa organizacja nauki w szkole zawodowej: Z reguły uczennice i uczniowie zawodu przebywają w szkole zawodowej średnio od jednego do dwóch dni w tygodniu.
W niektórych szkołach zawodowych zajęcia są podzielone na kilkutygodniowe bloki, obejmujące całość czasu nauki w szkole zawodowej. Uczennice i uczniowe zawodu uczęszczający do szkoły zawodowej muszą odrabiać zadania domowe poza codzienną pracą w celu nauki zawodu oraz poza lekcjami w szkole.

W przypadkach, gdy do tej samej szkoły zawodowej uczęszcza dostateczna liczba uczennic i uczniów kształcących się w tym samym zawodzie, tworzone są klasy zawodowe. Jeżeli nie jest to możliwe, szkoły zawodowe tworzą klasy, do których uczęszczają uczennice i uczniowie kształcący się w podobnych zawodach. Osoby kształcące się w bardzo różnych zawodach uczęszczają do jednej klasy tylko w ostateczności.
W tych przypadkach, na przykład, gdy dotyczą one kształcenia rzadkiego zawodu, tworzone są często klasy dla uczennic i uczniów z całego kraju związkowego (klasy krajowe) lub nawet z całych Niemiec (klasy ogólnokrajowe), którzy muszą udawać się na zajęcia odbywające się w blokach do innego miasta. W szkołach zawodowych w miejscowościach, w których znajduje się duże przedsiębiorstwo kształcące liczną rzeszę młodzieży, mogą być tworzone także klasy zawodowe specjalnie dla danej firmy.

Dualny system kształcenia zawodowego

Pod pojęciem „dualnego systemu” rozumie się specyfikę kształcenia zawodowego w Niemczech, w ramach którego zakłady pracy oraz szkoły zawodowe wspólnie kształcą młodych ludzi. Wprawdzie zakłady pracy i szkoły zawodowe są fizycznie i prawnie odrębnymi sektorami kształcenia, to w przypadku kształcenia zawodowego współpracują ze sobą.
Ogólnie zadania są podzielone pomiędzy zakład pracy i szkołę zawodową tak, że zakład pracy przekazuje wiedzę praktyczną, a szkoła zawodowa wiedzę teoretyczną.
Jednak w rzeczywistości zakład pracy uczy także teorii, a na zajęciach praktycznych w szkole zawodowej uzupełnia się również wiedzę fachową, nabytą w zakładzie pracy.
W związku z powyższym oraz mając na uwadze korzyści płynące dla osób młodocianych, współpraca obu instytucji jest na tyle ważna, że powinny one się uzupełniać a nie powielać.

Przykład takiej współpracy:
W warsztacie samochodowym uczennice i uczniowie zawodu uczą się wymiany uszczelki podgłowicowej w samochodach marki Ford lub VW. W szkole zawodowej zdobywają teoretyczną wiedzę na temat uszczelek podgłowicowych, aby w przyszłości umieć obchodzić się też z innymi markami. Jest to o tyle ważne, że w codziennej pracy wymaga się od pracowników działania i myślenia wybiegającego poza zakres wykonywanego zawodu.
Krótko mówiąc: uczennice i uczniowie zawodu muszą umieć zastosować poznaną teorię w praktyce. Nie wystarczy zapoznać się jedynie z rysunkiem uszczelki podgłowicowej, trzeba również umieć ją zamontować. Poza tym, uczennice i uczniowie zawodu muszą potrafić stosować przyswojoną wiedzę przy wykonywaniu podobnych zadań (umiejętność transferu).